[Slyzaba]

Witam,

Dodałem na www.dawnadabrowa.pl krótką notkę piątkowej wizycie w okolicach cmentarza żydowskiego przy ul. Ludowej:

http://dawnadabrowa.pl/?s=nowe_fragmenty_m...wski_23_03_2012

Docelowo będę chciał opublikować osobny artykuł, który skataloguje wszystkie odnalezione do tej pory fragmenty macew. W 2003 było ich 27 i zostały opisane (łącznie z tłumaczeniem) w publikacji: "Cmentarze żydowskie w Sławkowie i Dąbrowie Górniczej". Autorami opracowania są: Magdalena Cyankiewicz, Leszek Hońdo, Dariusz Rozmus, Marta Rozmus, Włodzimierz Starościak.

Postaram się dziś wysłać kilka maili z prośbą o przeniesienie macew, których duże (i bardzo ciężkie) fragmenty leżą w okolicach kilkudziesięciu metrów od pomnika i czasami służą jako stoliczek dla okolicznych pijaków.

Może, podobnie jak w przypadku synagogi, uda nam się zebrać więcej informacji niż udało się to wcześniej.

Proszę wszystkich forumowiczów o posty dotyczące cmentarzy żydowskich. Podobno były w Dąbrowie dwa. Jeden w okolicach ulicy Jaworowej - kojarzony przez większość z nas dzięki pomnikowi i lapidarium z macewami przy ulic y Ludowej. Co do drugiego, to nie spotkałem się jeszcze z pisemnym opisem lokalizacji. Niemniej temat ten jest dla mnie bardzo świeży i będę forum uzupełniał o kolejne dane.


Poniżej fragmenty macew odnalezione podczas ostatniej wizyty (pewnie nie ostatniej):

Symbol dłoni z górnej części macewy oznacza 'cohen' kapłana. Warto zwrócić uwagę, że na macewie utrzymała się w kilku miejscach jasna farba. Stela nagrobna leży w lasku, po prawej stronie pomnika; dosłownie kilkadziesiąt centymetrów obok innego fragmentu.




Druga z macew, które leżą bardzo blisko siebie, w lasku, po prawej stronie pomnika. Fragment napisu pochodzi z inskrypcji 'Niech dusza jego/jej będzie związana w węzeł życia'.




Pięknie zachowane zwieńczenie macewy. Dwie litery oznaczają skrót: 'Tutaj jest pochowany'. Półka z książkami oznacza, że pochowany został mężczyzna, wykształcony (nauczyciel, może rabin?). Skromna macewa może świadczyć, że nie była to bardzo ważna osobistość.



Na trawniku, tuż przy drodze do przedszkola, ktoś odkopał poniższy fragment. Jest to sam dół inskrypcji. Znajduje się na każdej macewie i oznacza w całości 'Niech dusza jego/jej będzie związana w węzeł życia'.



Kilkadziesiąt metrów na lewo od pomnika leży na trawie fragment macewy:



Malutki fragment wydłubany spośród odłamków szkła i asfaltu przeniosłem do lapidarium:



Mam nadzieję, że UM stanie na wysokości zadania i przeniesie znalezione elementy macew w rejon lapidarium. Tym bardziej, że pomnik i macewy są częścią trasy projektu 'Opowieści nieobecnych' Fundacji Brama Cukermana. Dostaję też sporo maili (w szczególności z Kanady, USA i Izraela) z prośbami o fotografie macew i całego rejonu z pomnikiem.



Cytując Wikipedię:

Cmentarz żydowski w Dąbrowie Górniczej

Cmentarz żydowski w Dąbrowie Górniczej – kirkut powstał w 1929[1]. Mieści się przy ulicy Jaworowej[2]. Pierwotnie posiadał ogrodzenie. Ma powierzchnię 0,5 ha[3]. W czasie II wojny światowej został zdewastowany przez hitlerowców. Znajduje się na nim 21 fragmentów uszkodzonych macew z napisami w języku hebrajskim i typową ornamentyką[4]. 19 sierpnia 1993 odsłonięto pomnik upamiętniający nekropolię. Inicjatorem tego przedsięwzięcia był Zenon Chmielewski, dąbrowianin, odznaczony medalem "Sprawiedliwy wśród narodów świata".
Przypisy


↑ Burchard podaje nieznaną datę powstania cmentarza
↑ Burchard podaje adres ul. Wolska 5, zaś serwis sztetl.org.pl ul. Ludowa. Burchard ponadto podaje iż istniał kirkut przy ul. Mydlice sic!. W rzeczywistości Mydlice to nazwa dzielnicy Dąbrowy Górniczej, w której znajdują się wszystkie wyżej wymienione ulice i sam cmentarz.
↑ Burchard podaje powierzchnię 0,4 ha
↑ Burchard podaje w odniesieniu do adresu Wolska 5, że zachowało się około 150 nagrobków, zaś w odniesieniu do ul. Mydlice, że zachowały się fragmenty rozbitych nagrobków.



Przemysław Burchard: Pamiątki i zabytki kultury żydowskiej w Polsce. Warszawa: 1990, s. 189.

[JanekS.]

Z calym szacunkiem dla osob na tym cmentarzu pochowanych, dla samego miesjca jako BYLEGO cmentarza itp. - Komunisci na miejscu tegoz cmentarza wybudowali szkole, pod koniec lat 80-tych gdy resztka cmentarza jakos jeszcze wygladala, ludzie urzadzali tam sobie pikniki - ogniska itp.
Zydzi mieli ten cmentarz gleboko w powarzaniu.
Po 89-tym roku, gdy zakonczyla sie radziecka okupacja zamiast starac sie to jakos nie wiem, uratowac, ogrodzic - wystawili pomniczek gdzie co jakis czas sie troche pogibaja i tyle. Nie obchodzi ich co sie tam dzieje, szczatkow juz tam raczej niewiele, pare kamieni zostalo...
Ja sie pytam - DLACZEGO MIASTO MA COKOLWIEK TAM ROBIC? DLACZEGO PIENIADZE KTORE MOZNA WYDAC POZYTECZNIE MAJA ZOSTAC ZMARNOWANE NA RATOWANIE CZYJEJS HOSTORI?? ZYDZI SOBIE OKUPUJA TERAZ PALESTYNE, NA BRAK KASY NIE NAZEKAJA - NIECH SAMI SOBIE O TO ZADBAJA!!
I niech mnie nikt nie probuje nazywac antysemita - gdyby to byly resztki cmentarza jakiegokolwiek innego narodu myslalbym tak samo.
Jeszcze tego brakowalo zeby ratowac czyjes pomniczki jak na cmenatrzu naszym wlasnym chociazby pomnik gornikow ktorzy zgineli w kopalni ledwie sie trzyma w calosci... moze na to niech miasto da kase? A mogily zolnierzy poleglych podczas 1 wojny swiatowej? jak to wyglada?

[Leszek]

Z całym szacunkiem, ale to nie temat do kłótni czy pyskówek. A cmentarz żydowski (podobnie jak nieistniejące ewangelicki, prawosławny czy mariawicki) to część historii naszego miasta - czy Ci się to podoba czy nie.

A koszt przeniesienia tych fragmentów raczej nie będzie porażający i wątpię, by za takie pieniądze można było odnowić choćby jeden nagrobek.

Sylwek, co do cmentarza przy Wolskiej - uważam, że to jeden i ten sam cmentarz, przebieg ulic tej okolicy zmieniał się (część Wolskiej była dawniej Jaworową albo na odwrót, nie chce mi się teraz szukać), a autor książki oparł się na niesprawdzonych źródłach.

[aston]

A koszt przeniesienia tych fragmentów raczej nie będzie porażający i wątpię, by za takie pieniądze można było odnowić choćby jeden nagrobek.

Zgadza się ... tylko kto zdecyduje na co lepiej wydać publiczne (miejskie) pieniądze.
Moim zdaniem miasto powinno utworzyć na takie cele specjalne konta (każda sprawa własne konto), gdzie chętnie mogli by wpłacać pieniądze, a jakby już była wystarczająca kwota to wtedy to zrobić - w innym wypadku na pewno będą niezadowoleni i w sumie trudno mogę ich zrozumieć, tyle jest zaniedbanych miejsc w mieście).

[maseur]

Z całym szacunkiem, ale to nie temat do kłótni czy pyskówek. A cmentarz żydowski (podobnie jak nieistniejące ewangelicki, prawosławny czy mariawicki) to część historii naszego miasta - czy Ci się to podoba czy nie.

W związku z czym zdecydowanie wnioskuję do adminów o usunięcie powyższych i poniższych postów niezwiązanych z tematem .

[Slyzaba]

Sylwek, co do cmentarza przy Wolskiej - uważam, że to jeden i ten sam cmentarz, przebieg ulic tej okolicy zmieniał się (część Wolskiej była dawniej Jaworową albo na odwrót, nie chce mi się teraz szukać), a autor książki oparł się na niesprawdzonych źródłach.

- dzięki Leszku. Nie kojarzyłem - a map wciąż mało i mało

JanekS - dziękuję za wypowiedź. Na pewno Twoje zdanie nie jest odosobnione. Również jestem zdziwiony biernością w sprawie zagubionych macew gminy żydowskiej... Maila do UM mam przygotowanego. Jutro go wyślę i zobaczymy jak miasto do tego podejdzie. Gdybym dał radę sam przenieść te macewy, to z pewnością bym to zrobił samodzielnie.

W Dąbrowie mieliśmy też cmentarz mariawitów i cmentarz ewangelicko-augsburski. Im też poświęcę osobny artykuł - wszystkie te wyznania były częścią historii naszego miasta.

Ten post edytował Slyzaba wto, 27 mar 2012 - 00:13

[Leszek]

Katowicka Gmina Żydowska taka więcej bierna jest niestety.

Zaś uzupełniając odpowiedź dla Janka - sporo cmentarzy żydowskich zostało odrestaurowanych właśnie dzięki pieniądzom i staraniom Żydów, mieszkających dawniej w Polsce - jeśli mnie pamięć nie myli na przykład w Jaworznie. Szkoda, że Dąbrowa nie miała takiego szczęścia.

[eszogo1970]

Co do Burcharda, to On sam twierdził,że nie napisał pracy naukowej a jedynie przewodnik krajoznawczy i jako praca pionierska ma wiele błędów. Czytałem gdzieś, że myśl stworzenia rejestru cmentarzy zaświtała Mu w stanie wojennym. Później zwracał się na łamach gazet do czytelników o informacje - stąd możliwe i to duże nieścisłości. Książka wydana została w 1990r. nie wiadomo kiedy złożono ją do druku. Dlatego zazwyczaj liczba nagrobków jest nie tyle zawyżona co oddaje ich ilość w chwili liczenia przez jakiegoś amatora lokalnej historii. Wielu cmentarzy Przemysław Burchard się nie doszukał ale i tak jest uważany, za pierwszego popularyzatora tej tematyki i z szacunkiem powołują się na jego pracę późniejsi badacze.

[JanekS.]

tak, pousuwajcie wszystkie posty niepoprawne politycznie. Gdzie jakas pyskowka? wskaz jedno slowo obrazajace kogokolwiek.
Mnie sie nie podoba angazowanie miasta w takie tamaty i mam prawo na publicznym forum swoje zdanie wyrazic.
Jezeli gmina zydowska sama to zrobi - dla mnie bomba - pojde sie przejsc na spacer zobaczyc co tam zrobili.

a jazeli ma byc to forum wzajemnej adoracji i wszelakie przejawy odmiennego zdania beda usuwane - gratuluje. Nie ma to jak cenzura.

[Leszek]

Pyskówki na razie nie ma, ale tego typu dyskusje zwykle do nich prowadzą - a dział historyczny nie jest na nie miejscem.

Możesz wyrażać swoje zdanie, nikt Ci tego nie zabroni, ale mieszanie do tego Palestyny nie jest w żaden sposób uzasadnione i nie ma najmniejszego związku z dąbrowskim kirkutem. Na tym cmentarzu leżą obywatele Polski, mieszkańcy Dąbrowy.

Na tej samej zasadzie można napisać, że dlaczego miasto dokłada się do remontu kościołów, Watykan to takie bogate państwo, a w przeszłości inkwizycja zamordowała wielu ludzi - i byłoby to tak samo bez sensu, kościoły są remontowane, bo są zabytkami i częścią naszej historii.

[Slyzaba]

eszogo1970 - skąd masz tak dokładne informacje co do Burcharda? Masz może to wydanie?

[eszogo1970]

eszogo1970 - skąd masz tak dokładne informacje co do Burcharda? Masz może to wydanie?

Odezwałem się do Ciebie Sylwku na poczcie, książkę mam. Pan JanekS. nieświadomie poruszył pewną prawdę historyczną poruszoną w pracy zbiorowej pt. "Nowy cmentarz żydowski w Olkuszu" Tam w roku 1984 na dwóch cmentarzach zinwentaryzowano prawie 600 nagrobków. W połowie lat 90-tych było ich już o 200 mniej. Jeden z cmentarzy praktycznie zniknął, z kilkudziesięciu nagrobków w 1984r. pozostało siedem, reszta zamieniona została w gruz. Jeden z autorów tej pozycji Dariusz Rozmus pisał:" Każde dziesięciolecie przynosi ubytki w substancji zabytkowej, dlatego jest to już ostatni moment, aby ocalić od zapomnienia pozostałości kultury żydowskiej w naszym mieście". Tak było w połowie lat dziewięćdziesiątych w Olkuszu. Mieszkańcy Dąbrowy to dziesięciolecie przespali. To tyle nie do końca w temacie dąbrowskim

[Slyzaba]

Jestem w szoku:

Tam w roku 1984 na dwóch cmentarzach zinwentaryzowano prawie 600 nagrobków. W połowie lat 90-tych było ich już o 200 mniej. Jeden z cmentarzy praktycznie zniknął, z kilkudziesięciu nagrobków w 1984r. pozostało siedem, reszta zamieniona została w gruz.

Nie miałem pojęcia, że to aż tak współczesne czasy...

[Slyzaba]

Mapa z lat '40 nałożona na zumi:


Fragment mapy z zamki.pl:


Fragment mapy opracowanej przez p. Starościaka ("Cmentarze żydowskie w Sławkowie i Dąbrowie Górniczej") - równoległobok ze środka grafiki:



Wygląda na to, że identycznie jak w przypadku synagogi, 'zadbano' o zaasfaltowanie żydowskich przestrzeni...

Ten post edytował Slyzaba pią, 30 mar 2012 - 00:20

[Slyzaba]

Fotografia żydowskiego cmentarza w Dąbrowie Górniczej ze zbiorów United States Holocaust Memorial Museum z 1929 roku:

Ornate tombstone for Lifsza Grosfeld who died in childbirth in 1929

Ornate tombstone for Lifsza Grosfeld who died in childbirth in 1929.

Tamar Grosfeld (later Klein) is the daughter of Abraham and Lifsza (nee Hirszfeld) Grosfeld. She was born on September 1, 1929 in Dabrowa Gornicza, Poland. Her father, Abraham Grosfeld, who was born in 1897, was ordained as a rabbi and a teacher of rabbinic studies. At an early age he abandoned religious practice and became an ardent Zionist. He traveled to Vienna, Austria where he became an apprentice carpenter in preparation for his immigration to Palestine. In 1921 Abraham immigrated to Palestine and settled in Haifa. His fiancée Lifsza Hirszfeld joined him in 1925. When Lifsza became pregnant, she traveled back to Dabrowa Gornicza to give birth in her hometown. Tragically, she died in childbirth, and Lifsza's parents ended up caring for the infant, Tamar. In 1932, when Tamar was three years old, she traveled to Haifa, Palestine accompanied by her maternal aunt, Gucia Hirszfeld. Abraham married Gucia and their son, Dan Grosfeld was born in 1936 in Haifa,. The same year, Tamar and her aunt Lilka went to visit their family in Dabrowa. They spent four months in their hometown and returned to Haifa. All the family members who remained in Poland, perished during the Holocaust.

[krajarek]

Książka Burcharda cenna bo pionierska, choć błędów w niej sporo. Podam przykład z sąsiedniego Będzina - gdy jest w niej mowa o kirkucie na Górze Zamkowej złe jest zarówno datowanie jak i liczba nagrobków. Burchard pisze o 300 macewach, podczas gdy inwentaryzacja dokonana w roku 1999/2000 wykazała ponad 800 obiektów (fakt, nie wszystkie to były całe macewy, ale ich liczba znacznie przekraczała 300).
Problemu kto ma finansować wszelkie renowacje na forum nie rozwiążemy, ale warto zwrócić uwagę, że to, co zachowało się do dziś, nie jest zniszczone kiedyś tam w przeszłości tylko niknie na naszych oczach. Znowu przykład będziński: w czasie tej inwentaryzacji o której wyżej, każdy nagrobek został sfotografowany. Kiedy w 2005 czy 2006 roku poszliśmy tam znowu w celu weryfikacji to okazało się, że kilku(nastu) macew nie ma. To znaczy na przykład mamy jakąś na zdjęciu, a teraz jest w kilku fragmentach, albo znikła gdzieś w ogóle.

[Slyzaba]

Skala cmentarza w Dąbrowie jest w sumie minimalna. Nieco ponad 30 macew lub - częściej - ich fragmentów... Zobaczymy jak się to dalej potoczy. Póki co jest to najbardziej popularne w okolicy miejsce dla wyprowadzania psów

Na szczęście odnalazł się fragment macewy, który zaginął w 2003 i w opracowaniu 'Cmentarze żydowskie w Sławkowie i Dąbrowie Górniczej' był opisany jako 'lokalizacja nieznana'.

[Slyzaba]

Chyba ostatni tak duży fragment macewy w lasku za lapidarium, odnaleziony 14.04.2012:

[Slyzaba]

W międzyczasie od eszogo1970 otrzymałem informację, że za Mydlicami (za ulicą Kamienną) leży w śmieciach macewa. Dzięki kilkutygodniowym staraniom udało się ją w końcu przenieść.
Wczoraj kilku pracowników Muzeum z p. Darkiem Rozmusem na czele przewiozło macewę do Kopalni Ćwiczebnej.

Dzięki inskrypcji na odwrocie wiadomo było, że to nagrobek osoby mieszkającej w Dąbrowie Górniczej:



Dziś przed pracą podjechałem do kopalni, gdzie zastałem bardzo miłego pracownika. Kilka fotografii poniżej:









Byłem przy próbie wyczyszczenia macewy - niestety jest wysmarowana czymś bardzo trwałym (jakby klej, na który naniesiono farbę). Możliwe, że tylko mechanicznie będzie się dało ją wyczyścić. Z resztek napisów i kształtów może wynikać, że były tam namalowane kurze jaja... Widać końcówkę napisu KUR oraz wyraźny zarys dwóch jaj (owalów).

Ciekawe ile jeszcze nagrobków jest w DG i okolicach służy do wszelkiej maści celów...

Dodam, że osoba odpowiedzialna w Gminie Żydowskiej za kwestię cmentarzy wyraziła zgodę na przeniesienie odnalezionych macew do lapidarium. Razem z p. Darkiem planujemy ich przeniesienie. Może się uda w przyszłym tygodniu.

Tłumaczenie inskrypcji:

1. Tu spoczywa
2. niewiasta skromna, pobożna i wychwalana,
3. pani Szejndel,
4. córka pana Naftaliego Miodowanika, błogosławionej pamięci,
5. żona pana Mosze Dawida, jego światło niech świeci,
6. Szpiglera.
7. Odeszła 10 kislew 5694
8. w wieku 75 lat. Niech będzie dusza jej zawiązana w węźle życia.
[rewers:]
1. Szejndel
2. Szpigler

Szczegółowy opis: http://dawnadabrowa.pl/fotografia/szejndel...igler_1216.html

eszogo1970 - przesyłam podziękowania za informacje, dzięki którym macewa została przeniesiona ze śmietnika a docelowo znajdzie się w lapidarium!

Ten post edytował Slyzaba śro, 09 maj 2012 - 14:52

[eszogo1970]

To chyba jednak Sylwku nie jakieś jajka i słowo KURA a jakies bazgroły i zwykła KURW....